17 juli 2024: 730 jaar kaartspellen

Mahjong is de moeder van alle kaartspellen

Deze stelling wordt vaak gehanteerd, maar is niet per sé 100% waar, het is waarschijnlijk wel de vorm die het dichtst bij de oorsprong gebleven.

Het ontstaan van kaartspellen

Kaartspellen kennen een lange evolutie; die begon in China.
Een van de oudste kaartspelen is “Qiān wàn chái pái”.,
De naam betekent letterlijk: 1000 keer 10.000 kaarten. In werkelijkheid werd gespeeld met 30 kaarten, verdeeld over 3 series van 9 kaarten, plus 3 losse kaarten die superieur zijn aan de rest.

De eerste definitieve vermelding (1) van speelkaarten is op 17 juli 1294: Yan Sengzhu en Zheng Zhugou worden betrapt op gokken in Enzhou; er worden 9 papieren kaarten en papiergeld met een waarde van 36 tael zilver in beslag genomen. (2)

Madiao

Dit evolueerde langzaam tot Madiao (ook Ma-Tiao genoemd). Dit spel werd steeds populairder
Het werd gespeeld met 30, 38, 40 of 60 kaarten, verdeeld over 2, 3 of 4 series.

De hoeveelheid verschillende varianten van dit spel is te vergelijken met de hoeveelheid varianten van Klaverjassen: Amsterdams, Rotterdams, Leids, Utrechts, Zwikken, Kraken, Toepen, etc. – ook hier in wezen telkens hetzelfde spel maar met diverse aanpassingen.

De series in Madiao waren: wen, suǒ, wàn, shí (cash, strings, myriad, tens of myriad) plus een paar van elke draak (rood, groen, wit)
“cash”: letterlijk losse munten (met een gat in het midden)
“string”: 100 munten die met een touwtje (door de gaten) bij elkaar worden gehouden
“myriad”: 10.000, ofwel 100 strings van 100 munten.

Mamluk

Rond 1370 brengen de Moren via Spanje de eerste speelkaarten naar Europa. Het Mamluk-spel werd gespeeld met 52 kaarten verdeeld over vier series: staven, bekers, munten en zwaarden. Elke serie bevatte tien symboolkaarten en drie figuurkaarten (koning, onderkoning, tweede onderkoning)

Afbeeldingen op de kaarten:
“Munten” in Mamluk lijken sterk op “cash” in Madiao.
“Staven” in Mamluk lijken sterk op “strings” in Madiao
“Bekers” in Mamluk hebben een symbool dat nagenoeg gelijk is aan het Chinese karakter voor “myriade” maar dan ondersteboven)

Er ontstaan meer en meer kaartspellen. Rond 1480 ontstaan in Frankrijk de series: harten, klaveren, schoppen en ruiten. Vanaf dat moment worden “series” ook wel “kleuren” genoemd.

Jokeren

Eén van de vele kaartspellen die zijn ontstaan is Rummy. Dat is later vereenvoudig tot Gin Rummy.
In Nederland kennen we de daarvan afgeleide en vereenvoudigd vormen: Jokeren en Rummikub.

Mahjong

Madiao evolueerde tot Mahjong. De huidige vorm daarvan ontstond in China rond 1860 tijdens de Taiping-opstand in het toenmalige Hemelse Koninkrijk van de Volmaakte Vrede. De kaarten werden stenen, er werden Winden toegevoegd, de series werden geformaliseerd. En de spelregels werden vastgelegd! Sindsdien wordt gespeeld met 3 series (kleuren) cash, string, wan (Kringen, Bamboe, Tekens) plus 4 winden en 3 draken.

Mahjong is een boeiend spel, het wordt niet voor niets “het spel van de 10.000 mogelijkheden” genoemd.

(c) J.J. Keevel

---

1) a) "Da Yuan shengdong guochao dianzhang" (Dynastic code of the sacred administration of the Yuan Dynasty) (1320), reported by Andrew Lo in Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol 63, part 3 (2000), pp 403-404.
b) Sloperama (https://sloperama.com/mjfaq/mjfaq11h.html)
c) Queen of Tarot (https://www.queenoftarot.com/history, https://www.queenoftarot.com/posts/gamblers-caught-printing-cards-in-china)

2) papiergeld t.w.v. 36 tael zilver ≈ 1500 gram zilver ≈ 46 troy ounce zilver; waarde anno juli ’24 ca. €1.200